Điều đáng lo ngại đầu tiên đó là nguy cơ mất “không gian”. Không như những di sản văn hóa phi vật thể, Cồng chiêng Tây Nguyên được công nhận là di sản do sự kết hợp của 2 yếu tố “không gian” và “nghệ thuật”. Nếu chỉ trình diễn cồng chiêng thì chưa đủ điều tạo thành di sản độc đào này. Song cuộc sống hiện đại với tác động của nền kinh tế thị trường, không gian văn hóa cồng chiêng với những gian nhà dài, bến nước, nương rẫy, nhà mồ, không gian rừng…đang bị mất dần trong đời sống cộng đồng các dân tộc bản địa. Vì vậy mà giờ đây, âm nhạc cồng chiêng đang ngày càng được tô vẽ đậm nét hơn để trở thành một thứ âm nhạc trình diễn tại các lễ hội, phục vụ tại các điểm du lịch với kịch bản được dàn dựng sẵn. Điều này ảnh hưởng rất lớn đến không gian văn hóa cồng chiêng nguyên thủy. Bên cạnh đó, việc thay đổi phương thức sản xuất kéo theo những biến đổi trong nếp sống, sinh hoạt của người dân đã tác động tiêu cực đến việc lưu giữ các nhạc cụ. Nhiều gia đình đã mang bán đi những bộ cồng chiêng quý để lấy vốn sản xuất và giải quyết đời sống khó khăn của mình.
Tại một buổi hội thảo về âm nhạc truyền thống, Giáo sư Trần Quang Hải – người chuyên nghiên cứu về âm nhạc truyền thống cho biết: “ Trước kia ở Tây Nguyên có tới hơn 6.000 dàn cồng chiêng cổ, nhưng giờ chỉ còn khoảng 2.000. Nhiều dàn cồng chiêng cổ đã bị bán lại cho du khách, hay những người buôn đồ cổ. Hiện nay, đang có tình trạng cồng chiêng mới được mua từ nước ngoài về. Những chiếc cồng chiêng này rất đẹp, âm thanh tốt, cao độ chuẩn nhưng âm giai của nó là nhạc phương Tây, chứ không phải là âm giai nhạc Tây Nguyên”.
Không chỉ có những nỗi lo mất dần “không gian” và “nhạc cụ”, Cồng chiêng Tây Nguyên còn đang đứng trước nỗi lo về sự “Tây hóa”. Điều này xảy ra chính từ nhận thức chưa đầy đủ của một bộ phần giới trẻ trong các buôn làng.
Theo nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Linh Nga Niê K’dăm, văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên đang được tiếp nối rất đáng khích lệ. Tuy vậy, có một vấn đề rất đáng lo ngại hiện nay là tình trạng “sáng tạo” thái quá của lớp trẻ đối với di sản văn hóa truyền thống. Việc này đã vô tình “Tây hóa” tiếng chiêng truyền thống. Một số nhà nghiên cứu văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên đã từng chỉ ra vấn nạn sửa lại hàng âm của dàn chiêng để chơi những bài hát hiện đại, trẻ trung hơn; hoặc rút gọn phiên chế âm thanh dàn chiêng theo hướng tiêu cực, để rồi đến lúc muốn đánh lại những bài chiêng cổ của dân tộc mình thì không thể được nữa.
Cũng đồng quan điểm nêu trên, Giáo sư Trần Quang Hải nói: “ Trước kia nghệ nhân mỗi năm chỉ đúc được một cái cồng, một cái chiêng. Cồng chiêng không chỉ được đúc từ đồng đen mà còn được lấy máu trâu vừa bị đâm trét lên trên. Vì thế, âm thanh đánh lên mới nghe như âm thanh của núi rừng. Nhưng hiện có nhiều người trẻ tuổi bây giờ lấy cồng chiêng mà ông bà, cha mẹ để lại, cạo lớp vỏ bên ngoài, bên trong để chỉnh lại âm giai cho giống phương Tây”. Ông Trần Vĩnh- Phó Giám đốc Sở Thông tin - Truyền thông tỉnh Kon Tum, người đã dày công nghiên cứu cồng chiêng Tây Nguyên, cũng cho rằng, việc này đang làm mất đi giá trị thực sự của cồng chiêng. Ông Vĩnh cũng quan ngại: “Các yếu tố làm nên không gian văn hóa cồng chiêng gồm: Tính cộng đồng, cộng cảm; sự gắn kết với thiên nhiên, với kết cấu vật chất văn hóa cư trú làng - nhà rông - nhà sàn; lễ thức, nghi lễ truyền thống. Ba yếu tố này nếu bị tách rời thì văn hóa cồng chiêng chưa phải là chính nó.
Để những nỗi lo biến đổi về Không gian văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên có thể được hóa giải cần sự hợp tác của nhiều cơ quan, tổ chức nhưng trên hết là sự nhận thức đúng đắn từ chính đồng bào các dân tộc Tây Nguyên. Bởi họ chính là chủ nhân của di sản, là những con người trực tiếp giữ gìn, bảo tồn tài nguyên văn hóa vô giá này của dân tộc. Bên cạnh đó, để có kế hoạch dài hơi cho công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản, các cơ quan quản lý văn hóa sẽ cần xây dựng những dự án, chiến lược cụ thể để di sản văn hóa phi vật thể này có thể phát huy tối đa giá trị vốn có.
Nguồn: http://cinet.gov.vn
Nguyễn Hương
Phát triển bởi Lạc Việt